www.kriminoloji.com
KONFERANS
KANADA CEZA
ADALETİ SİSTEMİ:
KURAM VE
UYGULAMALAR
John PİCKETTS
Toplum ve Islah (Ceza) Hizmetleri Müdürü
Prince Edward Island, Kanada
Öncelikle Adalet Bakanlığı’na, Kasım İlimoğlu’na, Ankara Üniversitesi’ne, Prof. Emine Akyüz’e UNICEF’e, Şiyma Barkın’a, Türkiye Çocuklara
Yeniden Özgürlük Vakfı’na, Güney Haşmtemoğlu’na ve de
Dostlar Dayanışma Derneği’ne, Nevin Özgün’e işbirliği içerisindeki Emniyet
Müdürlüğü’ne, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’ne,
Jandarma Genel Komutanlığı’na ve Türkiye Barolar Birliği’ne teşekkür etmek
istiyorum. Yardımlarınız, rehberliğiniz için ve bugün beni buraya davet
ettiğiniz için teşekkürler. Ayrıca eğer isimleri doğru telaffuz edemediysem
özür dilemek isterim, Türkçeyi öğrenmeye çalışıyorum.
Sunuşumda üç konuya değineceğim. Kanada hukukunun bir
muhakemesini sizlere aktaracak, gençliğe yönelik bazı perspektiflerini sizlere
sunacak, yani gençler tarafından işlenen suçları Kanada’da nasıl anlamaya
çalıştığımız ve sizlere iki program hakkında kısa bilgiler vereceğim. Bunların
birisi güvenli bir tutukevi programı, diğeri ise bir toplumsal outreach programı. İlki sisteminin çok sonlarında, diğeri
ise başlarında yer almaktadır.
Kanada’da biz de bazı sorunlarla karşılaşıyoruz. Bu
sorunlardan birisi, çocukları ve çocuklarla ilgili konuların toplumun göze
çarpan bir bölümü olarak kalıp kalmadığıdır. Bunun dışında beraber
çalışacağımız kurumlar da yaratmaya çalışıyoruz: Eğitim, çocuk refahı, akıl sağlığı,
ıslah çalışmaları ve polis kurumları gibi. Çocukların ceza adalet sistemine
sosyal nedenlerden girmediklerinden emin olmak için sistemimizi sürekli kontrol
ediyoruz. Bu süregen rolümüzdür. Ayrıca esas
başlangıç olarak adlandırdığımız önleme ve aile güçlendirme çalışmalarına,
erken çocukluk gelişimine, önleyici değeri olan bazı programlara yatırımı
teşvik etmek gerekmektedir.
Kanada, bilmeyenler için söylemek gerekirse, on
eyaletten ve bir federal parlamentoya bağlı üç bölgeden oluşmaktadır. İngiliz
sistemi örnek alınmıştır. Kanda, 1867’de kurulmuştur ve Kanada’yı kuran
toplantı benim eyaletimde gerçekleşmiştir. En küçük eyalet olmamıza rağmen
konfederasyonun doğum yeri olduğumuz için tarihsel bakımdan övünülecek bazı
taraflarımız var.
Ekranda sununun özet slaytlarını göreceksiniz. Ne
yazık ki İngilizce hazırlamak zorundaydım. Ancak konuşmamla birlikte bunun
güçlük çıkaracağını sanmıyorum. Yasama konularını, genç ve suç davranışlarını
anlamaya çalıştığımız bazı görüş açılarına değinecek ve sizlere bir çift
program aktaracağım.
Mevzuat tarihimiz 1908’de başlamıştır. Çocuk (gençlik)
Ceza Adaleti Kanunu’na o zaman sahiptik. 1984’te bu kanunu gözden geçirmeye
başladık. Birçok hizmet kuvvetinin, komitelerin, halk danışmanlıklarının
rehberliğinde bu yıl, 1 Nisan 2003’te, yepyeni bir Ceza Adaleti Kanunu
oluşturuldu. Dolayısıyla 1908-1984 arasında bu konuda biraz yavaştık. 1984’ten
sonra bu çok önemli bir gündem hâline gelince oldukça yeni bir mevzuata sahip
olduk. Kanada’da yeni bir kanuna ihtiyaç duymamızın nedenleri şunlardır:
Cezaevlerine giden çok fazla genç olması, cezaevlerinde, tutukevlerinde ve
mahkemelerdeki aşırı yoğunluktur. Çünkü tutukevine gitmeden önce mahkemeye
gidilmesi gerekmekte, adil olmayan cezalandırma, topluma yeniden uyum (reintegration) konusunda çok az önem verilmesi, ağır ve
ağır olmayan suçlar arasında açık bir ayırıma varılamaması, mağdurun haklarına
ve yararına verilmesi gereken önemin eksikliği. Böylece yeni kanuna ihtiyacımız
olduğuna inandık. Yeni kanunu geliştirmekte yararlanılan öncül ilkeler
şunlardır: Amaçlar, eğer yapılabiliyorsa suçu önleme, müdahalelerin zamanında
ve uygun olması, amaçların suçlular için anlamlı sonuçlar doğurması,
rehabilitasyon ve topluma yeniden uyum; cinsiyet, etnik ve kültürel
farklılıklara saygı duyulması, gencin ya da çocuğun özel ihtiyaçlarına cevap
verilebilmesi. Bunlar, yeni kanunda yer alan temel ilkelerimizdir.
Son zamanlarda gençlik ceza adaletinde verilen bir
kararın olanaklar el verdiğince birtakım başka temel ilkelere dayanması gerektiğine
inanılmaktadır: Gençlere yetişkinlerden daha farklı bir şekilde
davranılmalıdır, rehabilitasyon ve
tedaviye önem verilmelidir; gencin adı ve kimliği korunmalıdır. Gençlik Ceza
Adalet Sistemi’ndeki bütün insanlara rehberlik eden her şeyden önemli prensip,
çocuğun yüksek yararına hizmet edilmesidir. Kanada’da ıslah uygulamalarımızda,
başlangıçtaki sosyal kontrol ve ceza aşamasından, mesleki yetiştirme ve
eğitime, suçlulara karşı daha fazla bilim dalının katılımına dayalı
yaklaşımların ele alındığı dava yönetimine, önlemeye daha fazla önem vermeye,
mağdur haklarına karşı daha ciddi yaklaşmaya ve bizim mağdur merkezli dava
yönetimi dediğimiz olguya doğru bir ilerleme ve gelişme yaşadık. Bunun anlamı,
yapılan her bir eylemin, bu bir suçluyu cezaevine yerleştirmek olsun ya da
suçluyu cezaevinden serbest bırakmak olsun, dikkatlice gözden geçirilmesi ve
kararın mağdur üzerindeki etkisinin belirlenmesi gerekliliğidir. Daha geniş bir
çerçevede biz, geniş anlamda cezaevi duvarlarının içinde ve dışında ıslah çalışmalarının;
daha iyi, daha güvenli toplumların yaratılmasına ve kamu güvenliğine nasıl yardımcı olacağına bakarız. Bu yüzden
bugün adalet kurumlarının; erken müdahale, önleme ve yenileyici (restorative) adalet alanlarında diğer ortaklarıyla
kaynaşmaya ihtiyacı vardır. Yenileyici adaletten kastım; mağduru, suçluyu ve
toplumu bir araya getiren ve suçluyla mağdurun toplum içinde daha başka
anlaşmazlıklarla karşı karşıya kalmayacak bir şekilde yaşamasını sağlayacak bir
anlaşma ya da bir düzenek yaratan adalettir.
Tutuklamanın dışında başka çeşit cezalar aramaya
ihtiyacımız var, gençle ve çocukla ilgili tüm kurumlarla birlikte çalışmaya
ihtiyacımız var. Genç insanlar için kriz esnasında değişken/geçişken
destekler sunmamız gerekir, topluma uyum ve mağdur hakları Kanada’da kanunlarla
sorun yaşayan bu gençlerin nerelerden geldiğini bulmaya çalıştığımız zaman,
geriye yönelik haritalandırma adını verdiğimiz bir çalışma yaparız.
Cezaevindeki gence bakarız ve toplumsal geçmişlerini araştırırız. Bulduğumuz
şey öncelikle çocuğun okulda sorunla karşılaşmasıdır. Özellikle 6 ve 9 yaşları
arasında. Eğer bu sorunla ilgilenilmezse sonuç, çocuğun bir veya iki sisteme
dahil olmasıdır: Çocuk refah sistemi veya akıl sağlığı sistemi. Bu sistemler
Gençlik Ceza Adalet sistemini besleyen sistemlerdir. Gençlik Ceza Adaletinden,
yetişkin ıslahına doğru bir süreç izlersiniz. O hâlde nehrin başına gitmek
istiyorsanız, bu insanların nereden geldiğini bulmak ve onları durdurmak
istiyorsanız, daha erken yatırım yapmanız gerekmektedir. Diğer bir inceleme,
risk altındaki çocuk nüfusuna bakmaktır. Kanada’da özellikle 21 yaşın altındaki
genç annelerden doğan, toplumdan veya doğal aile desteği sisteminden uzak,
fakir bir durumda yaşayan çocukların riske çok açık çocuklar olduğu saptadık.
Bir önleme yöntemi olarak bu grup içerisindeki çocuklara yatırım yapmanın bir
anlam taşıyacağını biliyoruz. Ülkemizdeki riske açık çocukların kim olduğu
konusuna ve bu çocuklara yatırım yapabilmek için nasıl bir sosyal politika
geliştirmemiz gerektiğine ilişkin yapılmış iyi bir araştırma bulunmaktadır.
Ergenlik çağında üç çocuğun babası olarak (biri 16, biri 18 ve diğeri 20
yaşında olan çocuklarım var) bu değişken/geçişken
perspektif anlayışıyla oldukça ilgileniyorum. Bu sava göre 12 ve 17 yaşları
arasındaki çocuklar, en iyi koşullarda olsalar bile birçok defa zorluklarla
karşılaşacaktır ve aptalca şeyler yapacaklardır. Biz bu yaş grubunda alkol,
uyuşturucu, sigara kullanımı, seks ve suç davranışlarını beklemeliyiz. Bu
perspektif şudur: Bu ilk zorluklarını yaşadıklarında, yoğun fakat kısa süreli
hizmetlere ihtiyacımız olmaktadır. Bu şekilde ihtiyaç duydukları zaman destek
bulabileceklerdir ve sonrasında onları, normale dönmeleri ve fazla zedelenmeden
yetişkinliğe varmaları umuduyla bırakırız. Diğer bir perspektif çocuğun, gencin
gelişimsel ihtiyaçlarına bakmakla ilgilidir. Gelişim, katı bir aile yapısından
veya bu sabah bahsedildiği gibi ailenin gözetiminde zayıflık nedeniyle olumsuz
yönde etkilenir. Çocuğun nerede olduğunu bilmek çok önemlidir ve bu bizim bir
ebeveyn olarak yapmamız gereken en önemli şeydir. Genç zorlukla karşılaştığı
zaman biz ebeveynliği raslantısal ve tesadüfi
buluruz. Bazı zamanlar iyidir, bazı zamanlar hiç yoktur; genellikle ise
öngörülmez ve bu durum çocukları, yaşamlarının ilk safhalarında gerekli bütün
potansiyeli geliştirmesi bakımından avantajsız hâle getirir. Çocuklar terk
edildikleri ya da ebeveynleri tarafından reddedildikleri zaman sonuç olarak çok
düşük dirençlilik göstermekte, sorunlara ilişkin çalışma yeteneklerini
kaybetmektedirler. Bu ciddi bir sorundur, biz bu çocukların düşük kavramsal
özellikleri ve becerilere sahip odluklarını bulduk. Araştırmaların gösterdiği
gibi Kanada’da suç kariyeri yaratmak için en iyi yol, 14’üncü doğum gününden
önce bir çocuk sahibi olmaktır ve bu çocuk erken yaşta Gençlik Mahkemesi önüne
çıkar. Bu yüzden yapmamız gereken, erken yaşlarda mahkemeye çıkmamalarını
sağlamaktır. İleri yaşlarda mahkemeye çıksalar bile bu sistemde çok fazla vakit
kaybetme tehlikesi düşüktür.
Biz bir program oluşturduğumuzda bunu basit tutmaya
çalışırız. Etkili bir programı şu temeller üzerine değerlendiririz: Çocuklara
hakimiyet duygusu veriyor mu? Kendilerini biraz özgür hissetmelerine izin
veriyor mu? Onların yetişkinliğe doğru adım atmalarına yardım ediyor mu? Ait
olma hissini kazandırıyor mu? Katkıda bulunduklarını hissediyorlar mı?
Başkalarına karşı cömertlik sunduklarını hissediyorlar mı? Beceriler
kazanabiliyorlar mı? Çocuklar, gençler ve yetişkinler bazı beceriler
geliştirirlerse kendilerini daha iyi hissederler, kendilerine güvenleri artar.
Yoksulluk, düşük sosyal ekonomik şartlar, anne kaynaklı depresyonlar (ki bu
büyük bir risk faktörüdür) istikrarsız aile yapıları, çocukları veya gençleri
suça dahil olma riskine sokan ön koşullardan bazılarıdır. Bazen ailenin
taşınması bile bir risk etmeni olabilir. 20-30 kez yer değiştiren ailelerimiz
var ve bu durum, çocuk açısından istikrarsızlıktır. Daha önce değindiğim gibi
ebeveynlik biçimi de bir faktördür. Biz bu koşulların yanlış sonuçlara neden
olduğuna inanıyoruz. Bu yüzden Kanada’da politikacıların nereye yatırım
yapmaları gerektiğini söyledik. Erken müdahaleye, 12-17 yaş arası geçiş
dönemine, risklere açık çocuklara, savunmasız nüfusa yatırım yapmalısınız
dedik. Bu alanlara harcanacak her paranın ileriki aşamada bunun altı katının
harcanmasını engelleyeceğini ileri süren bir araştırma var. O hâlde bu
yatırımlar, hem insanlar açısından hem de ekonomik yönden çok etkili malî
yatırımlardır.
Ne bekleyebiliriz? Kanada’da başarıyı nasıl
ölçebiliriz? Aslında bizim sistemimizin Kanada’daki ağır ve hafif suçları ayırt
ettiğinden emin olmak isteriz, gençlik suçlarının % 8’i ağır suçlardır, geri
kalanı ise mala karşı işlenen suçlardır. Kanunumuzun bunu ayırt ettiğinden emin
olmak isteriz. Mahkeme sisteminin en son çare olarak kullanılmasını istiyoruz.
Sorunları çözmek için mahkemelerin dışında bir yol bulmak ve sonuç olarak
cezaevi seçeneğinin az kullanılmasını istiyoruz. Ayrıca çocukları cezaevine
koyarsak ayrıldıkları zaman güçlü bir programa sahip olmanın, cezaevindeki
süreleri boyunca tâbi oldukları programın güçlü olmasından daha önemli olduğunu
biliyoruz. Biz tutukevlerinin ve cezaevlerinin ön kapıları yerine arka
kapılarına daha fazla önem vermeliyiz. Toplumun çocuklar ve gençler üzerine
yapacağı yatırımın ve toplumun önemli olduğuna inanıyoruz. Toplumun önemli
olduğuna inanıyoruz ve çocukların sisteme katılmalarını sağlamak üzere yatırım
yaptırmak için toplumu nasıl yönlendireceğimiz de önemlidir. Kanun, halkın
gençlik adalet komiteleri oluşturmaya ve mahkeme sistemlerinin dışına alternatif
programlar geliştirmeye gönüllü olmasına olanak sağlıyor. Bu şekilde bu
insanlar, çocuklara cezaevinden ayrıldıktan sonra yardım edebilir veya onların
ilk aşamada cezaevlerine gitmelerini engelleyebilir.
Sistemimizin bir dizi aşaması vardır: Başlangıçta
çocuk, daha başka olaylara karışmasın diye polisin yönlendirmeleri mevcut.
Polis, çocukla karşılaştığında kendi takdirini, kendi otoritesini kullanarak
yönlendirme (diversion) uygulayabilir. Sonra
mahkemenin dışında, mahkeme dışı dediğimiz aşama gelir: Polis uyarısı, iddia
makamı uyarısı; gencin, Gençlik Adalet Komitesi’ne gönderilmesi olabilir,
mağdurla suçlu arasında arabuluculuk olabilir, gencin önceden çıktığı toplum
jürisi olabilir. Amaç sorunu çözmek, bir anlaşmaya varmaktır. Genç anlaşmaya uyduğu
sürece, ne bir suçlama olacak ne de başka bir eylem olacaktır. Sonra sizin de
tanıdığınız, toplum içinde denetlendiğiniz, basit bir toplum cezası olan
gözetim uygulamamız vardır, daha sonra cezaevi gelir: Açık ve kapalı
cezaevleri. Son aşama olarak tabii ki yeniden topluma uyum aşaması gelmektedir.
Kanada hukukunda, genç bir insan olarak cezaevine girerseniz cezanızın üçte
ikisini kurumda, kalan üçte birini de denetim (süpervizyon)
altında toplum içinde geçirirsiniz. Kanunlar bu şekilde çocukların kurumdan
ayrılmalarından sonra bir süre boyunca toplum içinde desteklenmesini garanti
etmeye çalışmaktadır.
Kanada’da ilgilendiğimiz genç sayıları hakkında kısa
bilgiler vereceğim. Kanada’da gençler tarafından yaygın olarak işlenen suçlar;
5.000 dolar altındaki hırsızlıklar, gözetim gibi bir önceki mahkeme kararına
uymakta başarısız olmak, mahkemeye çıkmamak, hafif saldırılar, özel mülkiyete
veya işyerine girip hırsızlık yapmaktır. Bu suçları işleyen gençler genellikle
15, 16 ve 17 yaşlarındadır. % 25’i 12-14 yaşları arasındadır. Son beş yılda,
Kanada’daki resmî sistem içerisinde, bizim gözetim adını verdiğimiz yargı
öncesi ve tutukluluk süreçlerine dahil olan gençlerin sayısı 1997-1998 yılları
arasında 71.500 iken 2000-2001 yılları arasında küçük bir oranda da olsa
66.500’e düşmüştür. Kanada’daki son beş yıllık rakamlara göre, mahkeme öncesi
birçok vakıada % 10’luk bir düşüş, ağır suçlarda % 6’lık bir düşüş
görülmektedir. Uyuşturucu ile ilgili suçlarda ise % 30’luk bir artış
görülmektedir. Mahkeme önüne çıkan genç sayısında 10 binde 455’ten 10 binde
403’e bir düşüş vardır. Amerika Birleşik Devletleri gibi, hem genç hem de
yetişkin kadın suçlularda bir artış görmekteyiz. Gençlik kesimindeki oran şu an
% 80 erkek, % 20kadın şeklindedir. On yıl önce kadınların oranı % 10’un
altındaydı. Ortalama olarak gençlerin aldıkları ceza çeşitleri, davaların %
44’ünde genellikle üç ay veya üç aydan daha kısa mahkûmiyettir. Yedi ayla on
iki ay arasında değişen sürelerde gözetime (probation)
tâbi tutulmaktadırlar. Suçlularımızın % 21’i suç tekrarından gelmektedir.
Kanada’daki genç suçluların nitelikleri ise şöyledir:
Erkek, 16-17 yaşında, mala karşı suç işlemiş ¼’ü yerli. Ortalama hapis cezası
yaklaşık olarak üç aydır. Ortalama gözetim süresi yedi aydan on iki aya
kadardır.
Biraz Prens Edward Island Eyaleti’nden bahsetmek
istiyorum. Daha önce de söylediğim gibi Kanada’nın en küçük eyaletiyiz. Kışın
burada çok kar yağar, bu yüzden yazın gelmenizi tavsiye ederim. Nüfusumuz yüz
kırk bin. Temel sanayimiz; çiftçilik, balıkçılık ve turizmdir ve başkentimiz Charlottetown’dur. Bizi Kanada’nın kalanına bağlayan yirmi
mil uzunluğunda bir köprümüz var. Eğer hız limitinde sürerseniz Prens Edward
Adası’ndan New Brunswick’e gitmek dakika alır ve
buradan Vancouver’a gidebilirsiniz. Gençlik Güvenlik
Sistemimiz Summerside’da bulunmaktadır. Prens Edward
Island’da beş yılda büyük başarılar elde ettik. Bunun işimizden aldığımız
keyiften mi yoksa bir şeyleri doğru yaptığımızdan mı kaynaklandığını
bilmiyoruz. Sanırım her ikisi de. Gençlerin cezaevine giriş oranlarında %
30’luk bir düşüş kaydettik. Bu yılın mayıs ayına kadar üç kurumumuz vardı,
şimdi iki tanesi kaldı, birini açılmamak üzere kapattık ve binayı erken
çocukluk gelişim merkezi olarak kullanılmak üzere sağlık ve sosyal hizmetlerden
sorumlu bölüme devrettik. Son beş yıl içerisinde gözetime almada % 34’lük bir
düşüş görmekteyiz. Prens Edward Island’da genç suçlular, Kanada’nın geri kalan
kısmında olduğu gibi aynı profile sahiptir. Genellikle 16 yaşlarındadırlar,
alkol ve uyuşturucu kullanmaktadırlar, aile ve akranlarıyla zayıf ilişkilere
sahiptirler. Okul tecrübeleri iyi gitmemektedir. Ebeveyn-çocuk çatışması
çoktur. Spor, eğlence ve diğer etkinliklere katılmamaktadırlar. Yoğun ve çok
fazla istismar söz konusudur. Cinsel ve fiziksel istismarları kastediyorum.
İstismar dağılımın erkeklerde % 8 (bu oranda bazı vakaların bildirilmediği de
göz önünde bulundurulmalı) ve kadınlarda % 80 oranında olduğunu sanıyoruz.
Ailesiyle yaşamayan birçok çocuk vardır. Erkeklerin % 20’si, kadınların % 60’ı
ya doğal ailesine bağlı değil ya da doğal ailesi ile birlikte yaşamamaktadır;
gençlerin % 75’inin arkadaşları ve akranları da suça dâhil olmuşlardır.
Prince Edward Island’daki güvenli gençlik merkezinde yönetim
birimi, eğlence merkezi, bilgisayar laboratuarı ve kafeterya bulunmaktadır.
Gençler diğer binalarda kalmaktadırlar. Binalar duvarla birlikte bir tür
güvenlik şeridi oluşturmaktadır. Başka bir birim inşa etmek isterseniz duvarın
bir parçasını kaldırabilirsiniz, duvarlar sökülüp takılabilen şekildedir.
Gençlik merkezinin içinde ana kontrol bulunur. Burada yirmi dört saat boyunca
elemanlar bulunur, polis ve halk girişi buradan gerçekleşir, bir çeşit trafik
kontroldür. Merkezin çevresinde binalar bulunmaktadır. Şehirden çok kopuk bir
merkez değildir. Bu merkez 1989’da açılmıştır, otuz dört yatağa sahiptir.
Tutuklamalar için kullanılır, yani polis kendi otoritersi dahilinde genci yirmi
dört saatliğine buraya getirebilir, gençler belki uyuşturucu, alkol etkisinde
olabilirler. Burası da geçici tutuklama diye bilinen ve güvenlik gerekçesiyle
uygulanan yargı öncesi tutuklama için ve kanunların gerektirdiği bir ceza yeri
olarak kullanılır. Sekiz yataklı dört tane birimimiz vardır. İki tane güvenlik
odamız vardır. Güvenlik odaları ağır suç isnadı ile yargı karşısına çıkacak olan
ya da bu tür suçlar nedeniyle mahkûmiyet almış olan, uyuşturucu ve alkol
etkisinde olan, çok yakından izlenmesi gereken gençler için kullanılır. Odalar
ana kontrole bağlı kameralara sahiptir. Günün yirmi dört saati boyunca dört
genç başına bir personel görev yapmaktadır. Bizim amacımız, ne çeşit sorunları
olursa olsun çocuklara bunları çözmede yardım etmek, gence ve ailesine karşı
sorun giderici bir yaklaşımda bulunmaktır. Bu merkezde gençlerin bir nebze
başarı deneyimi kazanmalarını, en azından bu deneyimden birkaç olumlu şey elde
etmelerini, beceriler kazanmalarını, toplumda veya aile içerisinde aldıkları
yaraları iyileştirmelerini ve öğrenmeye ilgi duymalarını umu ediyoruz.
Merkezde, dokuzuncu sınıftan daha düşük düzeyde olan gençler düzey ayrımımın yapılmadığı
sınıflarda birlikte olurlar. Böylece bir çocuk, dört veya beş farklı düzeyin
bir arada olduğu bir sınıfa dâhil olur, fakat bundan haberdardır. Ödevlerini %
80 oranlarında doğru yapmayı başardıklarında onlara ödevlerini geri veririz.
Normalde dâhil olacakları okul sisteminden farklı olarak değerlendirmeler
sadece olumlu yönde yapılır. Başka bir deyişle sadece iyi sonuçları olan
ödevler değerlendirilip sonuçlar öğrenciye açıklanır. Çocuklar yapmadıklarını
değil sadece yapabildiklerini görebilmektedirler. Onuncu düzeye ulaştıklarında
onları ek odalarda ya da normal okullarda örgün müfredata dâhil ederiz. Ayrıca
merkezde bulundukları süre içinde onlardan, ayrıldıkları zaman ne yapacaklarını
planlamalarını isteriz. Buna vaka çalışması adını veriyoruz. Yoğun bir
çalışmadır. Sosyal hizmetler öğrencilerimiz için bu çalışma çok ilginçtir.
Giriş ve kabul süreci iki haftadır. Bu süre içinde
gencin geçmişiyle ilgili bütün bilgileri, mahkeme raporlarını toplarız. Duyma,
görme ve bağımlılık tespiti içeren bir tıbbî değerlendirme yaparız. Onların
okuma-yazma ve matematik düzeylerini saptamak için bir eğitim değerlendirmesi
yaparız. Ayrıca sosyal geçmişlerine bakar ve davranışlarına ilişkin gözlem
yaparız. Bu iki haftanın sonunda vakayla ilgili çalışanlar bir rapor hazırlarlar
ve bu konuda bir toplantı yapılır. Bu vaka toplantısına ebeveynler, gencin
kendisi ve sosyal hizmetler, çocuk refahı ve eğitimi gibi ilgili kurumlar
katılabilir. Gencin bir gözetim görevlisi varsa o da bu sunuma katılabilir.
Genç için geliştirilmiş, bireysel program adını verdiğimiz bir uygulama vardır.
Bu planı her ay değerlendirir ve bir gelişim raporu hazırlarız. Bu gelişim
raporu gence, gençle ilgili diğer insanlara, en önemlisi de ebeveynlere gider.
Ardından başka bir toplantı yaparız. Konu aile olduğu zaman oldukça
inatçıyızdır. Eğer ebeveynler toplantı için merkeze gelemezlerse, biz
ebeveynlerin evine gideriz. Eğer ebeveynlerin bir ulaşım olanağı yoksa onları
biz getiririz. Bizden kaçmaları çok zordur. Bunu kasıtlı olarak yaparız; çünkü genç,
aileden ayrılmak için bir plan geliştirmek zorunda olsa bile, bunu başarabilmek
için o noktaya kadar ailesiyle ilgilenmek zorundadır. Ailelerin dönmelerini
umarız, dönmeseler bile, bu işlerin yapılması gerekir ve bunu yapabilecek
sosyal hizmetler öğrencilerine sahibiz. Ailelerle yaptığımız çalışmalarda
birçok program yürütmekteyiz. Eğitim programı, şiddet programı, hiç kimse
mükemmel ebeveyn değildir, bakıcı ebeveynlik. Bu programlara ailenin yanı sıra
genç de katılabilmektedir. “Hırsızlığa son programı” adını verdiğimiz bir
programımız da var. Ayrıca çalışama yaşamına hazırlık, sanat ve zanaat,
arkadaşlık, toplum hizmetleri, öfke kontrolü ve yaşam kampları gibi
uygulamalarımız vardır. Çok ama çok yoğun çalışmalar. Böyle yoğun bir çalışma
temposunun altından çok iyi bir şekilde yapılandırılmış bir güne sahip olmakla
kalkıyoruz. Gün, sabah saat 07:000’da başlar ve gece saat 11:15’te biter.
Gençler sabahları kendi çamaşırlarını yıkamak, kahvaltılarını hazırlamak,
kaldıkları birimleri temizlemekle sorumludurlar. Sonra okul saatleri başlar.
Sabah sekiz buçuktan öğlen üç buçuğa kadar. Okul programımızda tatil yoktur.
Noel, Paskalya, kış ya da yaz tatili yoktur. On iki ay boyunca devam eder. Bu
sistemle çocukların, normal koşullarda bir yılda 1 seviye yükseltmek yerine 1,6
seviye yükseldiklerini gördük. Akşam yemeği sonrasında saat 18:00 ile 19:30 ve
19:30 ile 21:00 arasında aile ziyaretleri ve eğlence için boş zamanlar
bulunmaktadır. Öfke kontrolü, öz saygıyı geliştirme, hayat becerileri ve işe
hazırlama gibi grup çalışmalarımız vardır. Yakınlarda çocukların sıkıldık
şikayeti yerine çok çalışıyoruz şikayetiyle isyan çıkarabileceklerini
düşünüyoruz. Program oldukça planlıdır.
Şimdi açık kuruma gelelim. Bu merkezin güvenlik
çitleri ve güvenlik alanı yoktur. Büyük bir eve, bir grup evine benzerler.
Yönetim, ana kontrol ve gençler için yaşama birimleri bakımından kapalı merkeze
benzer Her kurumda olduğu gibi burada da suçlu hakları çok iyi tanımlanır ve
yazılı olarak duvarlarda bulunur. Bu metinler gençlere ve ailelere de elden
dağıtılır. Metin, kısmen Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirgesi’nden ve
kısmen de mevzuatımız ile hazırlanmıştır. Bu uygulama çocukların, kendilerini
güvende hissettikleri ve çalışanların tek görevlerinin onları korumak olduğunu
anladıkları bir ortam yaratır. Bunun, kurumsal istismar ve yanlış hareket
ihtimalini azaltacak tek yol olduğuna inanıyoruz. Gençlerin kurumda sahip
oldukları haklar aslında temel insan haklarıdır: Kendini ifade etme hakkı,
kendi vakasıyla ilgili çalışmalara katılma hakkı, bedensel cezalandırma içeren
veya herhangi bir fiziksel cezaya uğramama hakkı, sağlıklı olma hakkı, ihtiyaç
olduğunda doktora ve sağlık hizmetlerine erişim hakkı, eğitim-öğretim hakkı,
kendilerinin seçtiği dinlere mensup olma hakkı ve kendi diliyle iletişim kurma
hakkı. Onlar kuralların ve sonuçlarının kendilerine açıklanması hakkına
sahiptirler. Onların, istekleri doğrultusunda, ailelerine, kendi sosyal hizmet
uzmanlarına, kendi gözetim delegelerine ve kendi avukatlarına erişim hakları
vardır. İstedikleri takdirde Yardım Hattını arayabilirler, konsey üyesiyle veya
din görevlisiyle konuşabilirler. Kişisellik, gizlilik hakları vardır.
Odalarımız bireyseldir ve merkezlerimizde yatakhane sistemi yoktur. Bir şikayet
olduğu takdirde, bu şikayetlerini dilekçeyle duyurma hakkına sahiptirler.
Giysi, yiyecek ve temel bakım gereçlerini temin etme hakkına sahiptirler.
Bahsedeceğim diğer program ise Toplum Programıdır. Bu
henüz iki yıl önce başlattığımız çok yeni bir program. Amacı mahkemeyle
ilişkisi bulunan çocukların sayısını azaltmaktır. İçeriği polis merkezinde
gençlik danışmanlarının bulunmasına ilişkindir. Polis bir genci böyle bir
programa gönderebilecek yegane kişidir ve polis bunu yapmayı isteyecektir.
Polis genci tanımlama sırasında, yani ilk olay ya da ilk suçlama esnasında,
gördüğü zaman gençlik danışmanlarını davet edebilir. Gençlik danışmanı,
gençleri ve ailelerini buluşturacaktır ve eğer aile ve genç bir uzlaşma içerisindelerse problemi çözmek üzere bir anlaşmaya varmak
için ve destek hizmetleri sunmak için gençlik danışmanıyla birlikte
çalışabilirler, böylece sorun daha fazla büyümeyecektir. Bu polise yönlendirme
konusunda yardımcı olmaktadır ve bu fazladan bir araç ve fazladan bir kaynak
sağlamaktadır. Şu an için bu program çok iyi gidiyor ve çocukların resmi sistem
içerisine girmesini azaltıyor ya da en azından erteliyor. Şu an Kanada Adalet
Bakanlığı’yla ve Ottawa’daki Crouton
Üniversitesi’yle bu programın bir uzun dönem değerlendirmesini yapmak için
çalışmalar yürütmekteyiz. Ülkedeki en emsalsiz programlardan biri gibi
görünüyor. İnanıyoruz ki burası bizim daha çok yatırım yapmak istediğimiz ve
daha fazla çalışanı sistemin içine kaydırmak istediğimiz bir yer. Yapılan şey
temel olarak çalışanların durumu gözden geçirmesi ve koruyucu aileyle bağlantıya
geçilmesidir. Aileyle birlikte gençlerin
ihtiyaçlarına destek olacak bir plan geliştirirler. Bu bir çeşit kriz
müdahalesidir. Akıl sağlığı ve bağımlılıkla ilgili diğer bölümlerle işbirliği
yapabilirler. Eğer çocuk okula gitmiyorsa ya da topluluk aktivitelerine
katılmıyorsa, bu insanlar genci okul sistemine ve işe tekrar bağlamaya
çalışırlar. Bu kadar bir süre içerisinde size bütün sistem hakkında bilgi
vermem çok zor, fakat umarım bu size bizim Kanada’da ne yaptığımız hakkında bir
genel kanı verebilmiştir. Söylemek isterim ki sahip olduğumuz herhangi bir
program, materyal, araştırma ya da herhangi bir şey sizlere yardımcı
olabilecekse, biz buna açığız ve bunu yapmaktan memnun oluruz. Aranızdan yirmi
saatlik bir yolculuğu göze alabilecek herkes gelip beni ziyaret edebilir. Bütün
bu programları sizlere gösterebilirim. Teşekkür ederim.
(NOT:
Toplantının tartışma bölümü buraya alınmamıştır.)
NOTLAR:
NOT-1: Bu yazı III. Ulusal Çocuk ve Suç Sempozyumu (22-25
Aralık 2003) “Bakım, Gözetme ve Eğitim” Bildirileri’nden alınmış olup bu
ve benzeri konularda daha fazla bilgi edinmek için ilgili sempozyumun kitabına
başvurmanızı tavsiye ederiz. Amacımız suç konusunda çıkan kitaplardan,
dergilerden, yazılardan sizleri haberdar etmek; bilgi evrenine ve Türk
kriminolojisine (suç bilimine) katkıda bulunmak ve topluma faydalı olmaktır.
NOT-2: Bu yazının yayınlanmasına verdikleri izin ve kriminolojiye
yaptıkları bu katkı dolayısıyla Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı
Yönetim Kurulu Başkanı sayın Nevin Özgün’e çok teşekkür ederiz.
Vakfa, www.tcyov.org adresinden ulaşabilirsiniz.
©
www.kriminoloji.com 2002
Sitemize www.kriminoloji.com, hukukcu.net, hukukcu.org veya turkhukuk.net, turkhukuk.org
adreslerinden ulaşabilirsiniz.